Atlas grzybów chorobotwórczych człowieka (P. Krzyściak, M. Skóra, A. Macura)

„Wobec wzrastającego zainteresowania grzybami chorobotwórczymi człowieka, nie tylko ze strony lekarzy lub pacjentów, ale przede wszystkim diagnostów laboratoryjnych, zaistniała potrzeba wydania atlasu z barwnymi rycinami, który umożliwiłby łatwe i szybkie oznaczenie najczęściej spotykanych u człowieka patogenów grzybiczych.”Przedmowa W jubileusz czterdziestolecia istnienia Zakładu Mykologii Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Jegiellońskiego - Collegium Medicum mamy zaszczyt oddać do rąk Państwa Atlas grzybów chorobotwórczych człowieka z nadzieją, że okaże się on pomocny w diagnozowaniu grzybic.Naszą publikacją chcieliśmy nawiązać do początków istnienia mikrobiologii w Krakowie. To tutaj, przed ponad osiem­dziesięcioma laty w specjalnie zaadaptowanej piwnicy budynku przy ulicy Czystej, gdzie obecnie znajduje się Zakład My­kologii, powstało monumentalne dzieło Documenta microbiologica. Mikrophotographischer Atlas der Bakterien, der Pilze und der Protozoen, składające się z mikrofotografii drobnoustrojów wraz z ich opisami. Jego autorem była barwna po­stać profesora Juliana Ignacego Nowaka (1865-1946). Ten wybitny mikrobiolog ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie medycynę, a następnie weterynarię w Akademie fur Veterinarie w Wiedniu, i jeszcze uzupełnił studia w Pradze, Monachium, Heidelbergu oraz w Instytucie Pasteura w Paryżu. Był on nie tylko mikrobiologiem - pasjonatem, ale również dobrym organizatorem. Z jego inicjatywy powstał budynek przy ulicy Czystej 18, angażował się w życie publiczne, był pre­zydentem miasta Krakowa, premierem i ministrem wyznań religijnych i oświecenia w rządzie II RP, rektorem UJ. Poza tym był również mecenasem sztuki - przyjaźnił się ze Stanisławem Wyspiańskim i Jackiem Malczewskim.Oddając w Państwa ręce niniejszy Atlas, zdajemy sobie sprawę, że nie mógłby on powstać, gdyby nie osiągnięcia polskich i zagranicznych mikologów, których nie sposób tu wymienić. Chciałam jedynie wspomnieć postać związaną z Zakładem Mykologii, która zaraziła mnie swoją pasją do mikologii medycznej. Mowa tu o Pani dr Zofii Laskownickiej, wieloletniej członkini ISHAM, która w latach 70. XX wieku odbyła na własny koszt kurs mikologiczny w Instytucie Pasteura w Paryżu. Nawiązała tam znajomość z profesorem Eduardem Drouhetem - wybitnym francuskim mikologiem. W 1976 r. prof. Drouhet na zaproszenie Zakładu Mykologii odwiedził Kraków i wygłosił serię wykładów na temat grzybic narządowych w Polskiej Akademii Nauk oraz Akademii Medycznej w Krakowie.Obecnie pracownicy Zakładu Mykologii, mając świadomość wielkości swoich poprzedników, starają się kontynuować tradycję mikologii lekarskiej w Krakowie. W sferze naszych badań znajdują się: aspekty epidemiologiczne zakażeń grzybi­czych, wrażliwość grzybów na antymikotyki, poszukiwanie determinant patogenności grzybów, ocena udziału Malassezia w różnych jednostkach chorobowych skóry, występowanie grzybic u pacjentów zakażonych wirusem HIV, z chorobą nowo­tworową, z obniżoną odpornością, mikologia środowiskowa oraz wiele innych.W wieku XIX i pierwszej połowie XX głównym zainteresowaniem mikologów były dermatofity, toteż mikologia lekar­ska stanowiła duży dział dermatologii. Dermatolog Sabouraud opisując grzybice na początku XX wieku dał wnikliwy obraz kliniczny tych zakażeń skóry i jej przydatków. Jest on również twórcą podłoża Sabourauda stosowanego do izolacji grzybów z materiałów klinicznych do chwili obecnej. W okresie przed erą antybiotyków i steroidów uogólnione zakażenia grzybicze były opisywane bardzo rzadko. W 1937 r. opisano pierwszy przypadek rozsianej kandydozy u dorosłego, poddawanego intensywnemu leczeniu sulfonamidami. Wprowadzenie w drugiej połowie XX wieku antybiotyków oraz leków immunosu-presyjnych oraz rozwój transplantologii, kardiochirurgii i intensywnej terapii, czyli osiągnięć współczesnej medycyny, spo­wodowało narastający wzrost częstości uogólnionych zakażeń grzybiczych. Notowany wzrost rozpoznawalnych grzybic jest związany nie tylko z postępem diagnostyki mikologicznej, ale ma wyraźny związek z osiągnięciami współczesnej medycyny. W związku z tym zostało wprowadzone pojęcie „grzybic jatrogennych", związanych z zastosowaniem nowoczesnych metod leczenia inwazyjnego oraz na szeroką skalę terapii przeciwbakteryjnej, immunosupresyjnej i hormonalnej. Powstawaniu i szerzeniu się grzybic sprzyja postęp cywilizacyjny, toteż z każdym rokiem notowany jest ogromny wzrost tych infekcji.Zakażenie grzybami następuje po pojawieniu się zaburzeń w mechanizmach obronnych gospodarza albo po zmianie wa­runków środowiskowych w określonych okolicach jego ciała, umożliwiającej proliferację grzybów. Duże znaczenie odgrywa również liczba grzybów wnikających do organizmu gospodarza oraz ich patogenność.Mikolodzy wymieniają liczne czynniki predysponujące do zakażeń grzybiczych, wydaje się że można je podzielić na sześć podstawowych grup: 1. czynniki immunologiczne, 2. chemioterapia i radioterapia, 3. przerwanie ciągłości tkanek, 4. zabiegi chirurgiczne, 5. czynniki fizjologiczne, 6. czynniki żywieniowe. Mechanizmy, dzięki którym czynniki predyspo­nujące wzmagają inwazyjność grzybów, działają albo bezpośrednio na gospodarza, albo na grzyb, albo na jedno i drugie. U ludzi zdrowych bariery anatomiczne i fizjologiczne oraz miejscowa mikroflora nie dopuszczają do wtargnięcia grzybów w potencjalnych wrotach zakażenia.Chorobotwórczość grzybów jest funkcją wielu determinant patogenności działających łącznie, w wyniku czego dochodzi do rozwoju grzybicy. Znane są już dla niektórych grzybów geny warunkujące patogenność grzybów np. u rodzaju Candida. Tworzenie biofilmu przez grzyby powoduje istotne konsekwencje kliniczne, ponieważ zwiększa oporność na leki przeciw-grzybicze oraz zdolność grzybów wewnątrz biofilmu do obrony przed reakcją immunologiczną gospodarza.Coraz częściej pojawiają się doniesienia o grzybicy narządowej lub nawet fungemii wywołanej przez grzyby dotychczas uchodzące za nieszkodliwe saprofity, są to tak zwane „wyłaniające się patogeny" („emerging pathogens"). Należą do nich między innymi rodzaje Rhodotorula, Trichosporon i różne pleśnie. Stopniowo zwiększa się również liczba poznanych pato-gennych grzybów z rodzaju Candida.Prof. dr med. Anna B. Macura