Więcej informacji
Spis treści Wstęp........................................ 7 Rozdział 1: Pytania, które należy zadać lekarzowi na temat raka okrężnicy ........................ 9 Rozdział 2: Dieta i jej związek z rakiem okrężnicy ............. 25 Rozdział 3: Pytania, które należy zadać dietetykowi na temat raka okrężnicy ........................ 39 Rozdział 4: 10 zasad zdrowego odżywiania................... 52 Rozdział 5: Skoncentruj się na zdrowiu... nie na kilogramach............................ 117 Rozdział 6: Lecznicze przepisy kulinarne ....................131 Rozdział 7: W supermarkecie ............................. 155 Rozdział 8: W restauracji ................................176 Skorowidz .................................... 191 Wstęp Po ukończeniu 40. roku życia powinno się wykonać kolono-skopię. Wskazane byłoby wykonanie badania po 50., a potem 60. roku życia, a potem powtórzenie go po siedemdziesiątce. Kolonoskopia umożliwia zbadanie jelita grubego, a także usunięcie wszystkich wykrytych polipów. • Rak jelita grubego (okrężnicy) w Stanach Zjednoczonych jest drugą, pod względem częstości, przyczyną zgonów wśród wszystkich nowotworów. • Według danych Amerykańskiego Towarzystwa Przeciw-rakowego (American Cancer Society) co roku rozpoznaje się ponad 130000 nowych przypadków zachorowań na raka okrężnicy. Corocznie z powodu tego nowotworu umiera ponad 55000 osób. [W Polsce w 1999 r. zarejestrowano 5711 przypadków zachorowań na nowotwory jelita grubego u mężczyzn (okrężnicy, zagięcia esiczo-od-bytniczego, odbytnicy, odbytu i kanału odbytu); w tym samym roku odnotowano 4207 zgonów z powodu tych nowotworów; u kobiet w tym samym okresie zarejestrowano 5201 zachorowania i 3778 zgony – Nowotwory Złośliwe w Polsce w 1999 r., Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2002 - przyp. tłum.]. • Jeśli nawet nie palisz tytoniu i nie chorujesz na raka prostaty ani piersi, wciąż wielkim zagrożeniem jest zachorowanie na raka okrężnicy i odbytnicy. Dobre wiadomości Można zapobiec wystąpieniu 9 z 10 zgonów z powodu raka jelita grubego. Najważniejsze jest wczesne wykrycie i usunięcie zmian przednowotworowych, np. polipa, zanim stanie się on złośliwym gruczolakorakiem (zwykle trwa to około 10 lat). Amerykański Instytut Badania Raka szacuje, że wystąpieniu 75% przypadków raka okrężnicy można zapobiec, stosując odpowiednią dietę. Rakowi okrężnicy zapobiec można: 1. Przeprowadzając badania skriningowe (przesiewowe). 2. Zmniejszając ekspozycję na czynniki rakotwórcze.Zwiększając ekspozycję na substancje, które chronią organizm przed czynnikami rakotwórczymi.Rozdział 1 Pytania, które należy zadać lekarzowi na temat raka okrężnicy P: Proszę o wyjaśnienie terminów: okrężnica i jelito grube. Spożyty pokarm, po przedostaniu się przez żołądek i jelito cienkie (gdzie zostaje strawiony, a kalorie i substancje odżywcze są wchłaniane), w formie niestrawionych resztek pokarmowych dociera do jelita grubego (okrężnicy), która składa się z dwóch części: okrężnicy i odbytnicy. Okrężnica wraz z odbytnicą mają długość 150-200 cm, zaś końcowy odcinek jelita grubego - odbyt (przez który niestrawionę resztki pokarmowe opuszczają organizm) ma długość 12-15 centymetrów. Ponieważ tkanki tworzące okrężnicę i odbytnicę mają podobną budowę, nowotwory rozwijające się w okrężnicy i odbytnicy odznaczają się podobną budową histologiczną, dlatego określa się je wspólną nazwą nowotworów jelita grubego. P: Co to jest rak jelita grubego? Rak jelita grubego rozwija się, gdy komórki jelita grubego namnażają się bez żadnej kontroli, tworząc małe skupiska komórek o nieprawidłowej budowie. Tworzą one guzki nazywa ne polipami, które zwykle są małe i nie mają utkania nowotworu, lecz mogą przekształcić się w nowotwór. P: Co wywołuje raka jelita grubego? Nie znamy dokładnie przyczyn rozwoju raka jelita grubego. Wiadomo, że w powstawaniu nowotworu biorą udział zarówno czynniki genetyczne (wrodzone), jak i środowiskowe. Według jednej z hipotez rozwój raka jelita grubego powodują kwasy żółciowe, dlatego naukowcy poszukują takich rodzajów pożywienia i leków (terapii hormonalnej), które wpływają na zmniejszanie wytwarzania kwasów żółciowych. P: W jaki sposób nowotwór rozprzestrzenia się do innych narządów w organizmie? Do przerzutu lub przerzutów przy raku okrężnicy dochodzi wtedy, gdy komórki rakowe przemieszczają się do innych części ciała. Najpierw rak rozwija się wewnątrz jelita grubego lub odbytu. Następnie niektóre komórki nowotworu oddzielają się od guza i wnikają do krwiobiegu lub układu chłonnego i mogą stanowić zaczątek tworzenia się guzów w innych częściach ciała. P: Co to jest polip? Większość raków jelita grubego rozwija się ze zmian nie-nowotworowych, z nadmiernego rozrostu komórek, który prowadzi do powstawania polipów (widocznych uwypukleń, które rozwijają się na powierzchni błony śluzowej jelita grubego i odbytu). Polipy mogą krwawić lub zakłócać czynność jelita grubego. Większość z nich można usunąć. Mogą one jednak ulec przemianie nowotworowej, jeśli nie zostaną usunięte w odpowiednim czasie. Pytania, które należy zadać lekarzowi... 11 Polipy jelita grubego stwierdza się u około 30% osób w wieku 50 lat. U osób 70-letnich częstość występowania wzrasta do 50% badanych. Jednak mniej niż 1 % ulega przemianie w raka. Eksperci uważają, że średnio potrzeba 10 lat, aby polip uległ przemianie w nowotwór. Nie wiadomo, dlaczego niektóre polipy ulegają transformacji nowotworowej; przypuszcza się, że mogą się do tego przyczyniać trwające od dłuższego czasu zmiany genetyczne, obecne w komórkach okrężnicy. Lekarze, oglądając polipa, oceniają jego wielkość, układ komórek wewnątrz zmiany chrobowej i budowę samych komórek. Komórki płaskie, długie lub wydłużone mogą być komórkami rakowymi. P: Kto należy do grupy ryzyka zachorowania? Wiek: U każdej osoby i w każdym wieku może rozwinąć się rak okrężnicy. Jednak największe prawdopodobieństwo rozwoju choroby występuje u osób powyżej 50. roku życia. Dlaczego? Ponieważ wraz ze starzeniem się organizmu komórkowe mechanizmy naprawcze nie funkcjonują już tak sprawnie jak wcześniej, a zmiany genetyczne zachodzące w obrębie komórek okrężnicy predysponują je do wymknięcia się spod kontroli mechanizmów nadzorujących ich gwałtowny rozwój. Płeć: Zarówno mężczyźni, jak i kobiety chorują na raka okrężnicy, lecz u mężczyzn prawdopodobieństwo rozwoju raka jelita grubego jest większe. Obciążeni są oni również większym prawdopodobieństwem zgonu z powodu raka okrężnicy. Rasa: W Stanach Zjednoczonych najwyższą liczbę zachorowań stwierdza się w grupie Afroamerykanów, Amerykanów pochodzenia japońskiego i białych nielatynosów. Na świecie: Największą częstość zachorowań na raka okrężnicy notuje się w Ameryce Północnej, północnej i zachodniej Europie oraz w Australii, a najmniejszą w Azji i Afryce. Jedną z najważniejszych wskazówek, na podstawie której ustalono, że dieta i styl życia mają wpływ na rozwój raka jelita grubego, uzyskano, poddając obserwacji imigrantów. U osób, które przybyły z kraju, w którym zachorowalność na raka jelita grubego jest niska, jak np. w Japonii, do kraju, w którym zachorowalność jest wysoka, jak np. w USA, zaobserwowano, że w tej grupie w pierwszym i drugim pokoleniu zachorowalność na raka jest podobna do występującej w kraju osiedlenia. Jeśli rak jelita grubego byłby całkowicie zależny od czynników genetycznych, nie zaobserwowalibyśmy zmian w natężeniu ryzyka zachorowania na ten nowotwór po zmianie miejsca pobytu. Do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na raka okrężnicy należą osoby: • U których rodziców, rodzeństwa albo dziecka stwierdzono nowotwór jelita grubego lub polipy; według badań Uniwersytetu Columbia i Memoriał Sloan-Kettering ryzyko zachorowania na raka okrężnicy wzrasta u nich 2-4 razy. • Które cechuje dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka piersi, raka jajnika, macicy, żołądka lub wątroby; zwiększa to prawdopodobieństwo zachorowania na raka, lecz nie wiadomo, jak wysokie jest to ryzyko. • U których wykryto w przeszłości polipy; powoduje to trzykrotne zwiększenie ryzyka zachorowania na raka okrężnicy. • Które chorują na przewlekłe choroby zapalne jelit, jak np. wrzodziejące zapalenie jelit czy chorobę Crohna, dłużej niż 8 lat; ryzyko rozwoju raka wzrasta u tych osób o 30%. Pytania, które należy zadać lekarzowi... 13 Według Harvard Health Letter, u osób, które mają przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (matkę, ojca, dziecko lub rodzeństwo), u których występował rak jelita grubego i rak jajnika albo rak trzonu macicy, prawdopodobnie występują predyspozycje genetyczne do rozwoju tej choroby. Powinni oni być objęci badaniami skriningowymi już we wcześniejszym okresie życia, być może częściej niż populacja ogólna (Nov. 1, 1998, vol. 24). Osoby palące tytoń, prowadzące siedzący tryb życia (o niewielkiej aktywności fizycznej) obciążone są większym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego. Informacje dotyczące odżywiania i czynników ryzyka rozwoju raka jelita grubego wiążących się z dietą przedstawiono w rozdziale 3. Osoby dorosłe, u których nie występują czynniki genetyczne lub inne określone symptomy lub czynniki, które powodują, że zalicza się je do grupy wysokiego ryzyka rozwoju raka jelita grubego, po ukończeniu 50. roku życia są automatycznie kwalifikowane do grupy przeciętnego ryzyka rozwoju raka jelita grubego. W grupie tej niebezpieczeństwo rozwoju raka okrężnicy wynosi 1:19. P: Jaki procent przypadków raków jelita grubego można wiązać z czynnikami wrodzonymi (genetycznymi)? Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, kogo pytasz. Według badacza Stevena Lakena z Uniwersytetu Johna Hopkinsa, w grupie 130000 osób, u których co roku rozpoznaje się raka okrężnicy, u 50-85% nie stwierdza się istotnych zaburzeń genetycznych. Inni badacze uważają, że 5-10% wszystkich raków okrężnicy ma podłoże wrodzone. Taki sam odsetek raków piersi wiąże się ze zmianami genetycznymi. P: Czy grozi mi większe niebezpieczeństwo, jeśli w mojej rodzinie występuje rak okrężnicy? Jest wiele sposobów przekonania się, czy występują u ciebie predyspozycje genetyczne do rozwoju raka okrężnicy. W ostatnich kilku latach dostępne stały się testy genetyczne dla dwóch wrodzonych postaci raka okrężnicy: • Obecnie dostępne jest badanie w przypadku rodzinnej po-lipowatości jelita grubego - rzadkiego typu raka okrężnicy, który przeważnie występuje u osób przed 40. rokiem życia. • Najczęstszą wrodzoną postacią raka jelita grubego, często rozpoznawaną między 45. a 50. rokiem życia, jest wrodzony niepolipowaty rak jelita grubego, zwany również zespołem Lynch. W rodzinach, w których występuje ten typ raka okrężnicy, zwykle stwierdza się osoby, u których występuje rak jajnika, trzonu macicy czy inne nowotwory. W momencie publikowania tej książki badania w kierunku tego raka znajdują się w fazie doświadczalnej i oferowane są tylko w niektórych ośrodkach badawczych. Uwaga: Badania genetyczne w kierunku rodzinnej polipo-watości jelita grubego oraz wrodzonego niepolipowatego raka jelita grubego (zespołu Lynch) powinno się wykonywać jednocześnie z prowadzeniem poradnictwa genetycznego; testy te informują tylko o tym, czy ktoś obciążony jest większym niż przeciętne ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego. Należy wykonywać badania skriningowe i przestrzegać terminów badań przesiewowych (kolonoskopia co 10 lat). Jeśli występują u ciebie predyspozycje genetyczne do rozwoju raka jelita grubego, musisz przestrzegać zaleceń odnośnie do stylu życia i przestrzegać zaleceń dietetycznych, aby zapobiegać rozwojowi raka okrężnicy. Przestrzeganie tych zasad może opóźnić rozwój raka jelita grubego. P: Jakie są objawy raka jelita grubego? We wczesnym etapie raki jelita grubego zwykle przebiegają bezobjawowo. Niepokój powinny budzić objawy podane niżej, lecz mogą one również być spowodowane innymi przyczynami - przeziębieniem, a także stresem. Jeśli któryś z poniższych objawów utrzymuje się, należy powiedzieć o tym lekarzowi, który wyjaśni przyczynę dolegliwości. • Utrzymujące się zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcia). • Stałe uczucie parcia na stolec (lub uczucie niepełnego wypróżnienia). • Krwawienie z odbytu lub krew w stolcu (świeża jasno-czerwona lub bardzo ciemna). • Dyskomfort w obrębie jamy brzusznej (kurcze, wzdęcia lub uczucie pełności). • Częste bolesne oddawanie wiatrów. • Zmniejszenie łaknienia i/lub utrata masy ciała bez widocznej przyczyny. • Osłabienie lub zmęczenie. • Węższe niż zwykle stolce (stolce ołówkowe). • Wymioty. • Niedokrwistość niejasnego pochodzenia (małe stężenie żelaza we krwi). • Żółtaczka (żółtozielone zabarwienie skóry oraz białkówek). Objawy te mogą być spowodowane rakiem jelita grubego lub innymi przyczynami. Ważne jest, aby powiedzieć o nich lekarzowi i wyjaśnić przyczynę ich występowania. P: Czy powinnam poddawać się badaniom przesiewowym (skriningowym) w kierunku raka jelita grubego? Amerykańscy naukowcy szacują, że wystąpieniu 75% przypadków raka okrężnicy można zapobiec, stosując odpowiednią dietę. www.kdc.pl ISBN 83-7404-404-7 9"788374"044042" Cena: 22,50 zł Czym jest rak okrężnicy i jakie działania można podjąć, by zapobiec rozwojowi nowotworu jelita grubego Naukowcy donoszą, że wiele czynników żywieniowych ma ścisły związek z rozwojem raka jelita grubego. Przykładowo: zbyt mało warzyw, owoców i pieczywa pełnoziarnistego lub zbyt dużo tłuszczu, tłuszczów nasyconych, czerwonego mięsa, wysoko przetworzonych produktów spożywczych i alkoholu. W książce znajdziesz odpowiedzi na wszystkie możliwe pytania, jakie chciałbyś zadać dietetykowi, by dowiedzieć się, jak zapobiec rozwojowi raka jelita grubego. Znajdziesz w niej zalecenia - co jeść, czego unikać i jak wprowadzić te zmiany do życia codziennego. ■ Rodzaje nowotworów jelita grubego ■ Przedstawione w sposób zrozumiały, wyczerpujące wytłumaczenie procesu prowadzącego do rozwoju raka i sposobów jego rozprzestrzeniania się w organizmie ■ Tuziny apetycznych i zdrowych przepisów kulinarnych, które każdy może włączyć do swojej diety. Elaine Magee MPH, RD, jest redaktorką znanej kolumny „The Recipe Doctor". Regularnie pisuje do czasopisma „Parenting and Woman's Day" i jest autorką osiemnastu książek z dziedziny dietetyki.